Xenophilia:Paghaling at Pagsamba tungo sa mga Dayuhan ng mga Pilipino

Xenophilia:Paghaling at Pagsamba tungo sa mga Dayuhan ng mga Pilipino
Ago 7, 2001


Dahil sa napakahabang kasaysayan ng ating pagkaugnay at pagkalupig sa ilalim ng mga dayuhan at sa kasalukyang tuloyang na karanasang nauulit gaya ng nabanggit, na parang dandansoy, ang Pilipino ay ngara ‘nakadikit’ , ‘nakatali’ o ‘nakaposas’ na at umaasa at sumasamba sa mga anumang bagay, hagap o bugat dayuhan-masangkot o masabi na’y itsura, ugali, paniniwala, stilo ng pamumuhay, atbp..

Pahiwatig ko inoin ang mga idi heto na sadyang totohanan (pinalabis man ilan, para mas hagip), na isa ng pangyayaring nangyari na at nangyayari ngayondin, at mangyayari pa mamatili lang ang salukuyang nangyayari. At ang pangyayari kako’y ‘Xenophilia: paghaling at pagsamba tungo sa mga Dayuhan ng mga Pilipino’ naturang pamagat ng sanaysay nato. Pinamumulat ko sa taongbayan na di na sila nananaginip, sa pagkat binubuhay nila’y uom na sila’y nahypnotize o walang malay na pinaglagom o nprogram ang takbo o andar sa kanilang mga buhay, nakakahaling ayon sa mga dayuhan kanilang hinahaling/sinasamba. Pano nangyari to? Totoo bang ginahasa ka na ng mga dayuhan? Basahin lang ang sanaysay at may asa na ika’y matutulongan gumising sa totoin, masaklolo pa iyong budhi at kilalan Pilipino.
Masdan ang xenophilia na laganap at mga impluhe ng Dayuhan, lalu ng mga puti na tinatangkilik sinusuhay ng mga natibong Pilipino maisagawa sa mga larangan at parang ng lipunan Pilipino natukoy agsunod:

Sa Media o Komunikasyon

Masican ang tinagin ng media sa adlawan bie ng tao pagkat ang libangan ay madalas nang sayodin ang oras, ay nanggaling sa mga aliwang tipo ng sangkap media, heto’y maging TV, radio, panuos, dyario, at at iba pang materyals limbagan. Ano man ating makita at marinig ay laging dayuhan, bibihira nalang natin masagip ang pambansang wika na untiang nabubura sating isipan.
-Ang mga pahayagan, nalalamangan na higit is/pu bahagdan pa ng dyario sa Ingles kesa dyario limbag sa pambansang wika.
-Sa labas ng bansa, halos wala ng dyario sa wikang pambansa, natatambak na lang ito sa lanbulu tsismis, comics at masalimuot, magulong katha na sulok o siningit lang ng mga walang rayag kung sinuang payaso o tukmul para lang mabibeg na meron din konting kababawang buyang ang pahayagan, na imaskara ang buang.
-Bukod sa mga limbagang dyario, ang ibang nalilimbag na materyals gaya ng mga aklat at magasin, ay halos lahat sa Ingles, lalo na ang mga binebenta sa mga tindahan na mga aklat, maging yari man heto sa Pilipinas o ibayo. Kinukulang tayo sa materyals na nagtatalakay sating pag-unawa/puna sa bie at storia ng Pilipinas/Pilipino buonan.
-Sa labas ng bansa, ang mga palatuntunang PanPilipino ay halos Ingles na, ang natira nalang ay Taglish na lamang o mga sinisingit na mababaw na termo Pilipino, na madalas panpatawa/panloco lang, kaya walang nanood na may galangsariling, edukadong Pilipino, o mapilitan ma’y pinaga-chagaan nalang ang ganitong mababa/mababaw uri o cheap kalidad na palatunton.
-Ang mga signal at plake pam-public ay nakatala sa dayuhag lenguahe. To’y nakakalito sa mga taong di Inglesin, lalo ang sa mga adayung lugar na di nasisilayan ng media dayuhan udtoan. Halimbawa, kundi maito ang pagkaiba ng ‘Men’ kesa ‘Women’, baka mapahiya pa kung mali ang pasukan. Grape pa’y kung mistulang di alam ang adua signal heto’y mailap na. Liban gaya ng kinalakang madla na banyo’y mga kinalakang park, karsada na sa Ingles lang ang sign.
-Ang mga pelikula, mas kinahahaling ang mga galing Hollywood ng masa (di ko sila masisisi), kung may dudungaw man sa natirang mga pelikulang Tagalog, nabubulok ang karamihan sa parang ay mga saligan sa karahasan (aksyon), kalokohan (katatawan), at kapanglawan (dula) na walang makalikhang pagaambag uswag sa pambansang kapakanan, pelikula o palatunton na gaya daieng, masikot, tuso/madunong, makatha, makaaktwal na kaganapan. Di ko batid lahat ng pelikulang Tagalog ay basura o di makaaktwal, meron din ilan na pumapasa na aliwalas kalidad din, lalu sa larangan ng mga kundiman/romanca, na di na kailangan ng masyadong dialog.
-Ang mga musik stasyon ay laging Ingles. Sinumang mahilig magmusik ay nabababad na sa dayuhang musik magdamag na di napapansin ang paglusaw ng sariling wika, sariling indayog Pilipino. Kahit pambansang sayaw at musik ay nagiging alaala na lang sa karamihan, saguday nato’y di na kinahahaling kundi pa’y kinakahiya o kinakamuhi. Mas type pa ang mga musik rap, reggae, ballet, na naturang dayuhan ang origen.
-Anupa’y ang artifice na panuos ay talagang gawang dayuhan. Di na tayo makakaiwas sa panuos dahil nakasabit nato sa kaunlaran. Masaklap lang na ang softwares at programs ay nakasulat hinggil/humahango sa Ingles. Talagang diabantagin di makapuna ng Ingles. Kawawa ang musmos-namusmos ng dayuhan, natukso pang mangmang.


Sa Gobyerno o Pambansa Pamahalaan

-Opisyals natin, laging nag-iingles, para lang masabi na daieng o magaling, may-alam o edukado/may pinag-aralan-Kahit na sa pambansang wika ay dukha. Sanhi narin ito ng paghalaya at paghirap ng taong bayan, hinggil sa dukhang kakayan ng mga lakan maki-usap sa mga timawa ng maayos at diretsan wikang pambansa.
-Ang system justis natin, nakatakda sa ingles, kasama na ang batas at paghuhukom. Kaya ang talagang nakakatikim o nakakapuna ng katarungan ay ang mga mamayang/salarin nakakaintindi nito, na Ingles, ay bagkus ilan lang ang nagkakahilig sa katarungang banyaga sa kanila, kaya di gumagana, at maraming nadudugas ng diintindihan dahil to’y katarungan ng mga dayuhan, at di ng mga katutubong Pilipino.
-Ang pambansang hukbong sandataan, na aatas ang mga utos, tungkulin at kaalaman ayon sa pambansang sandataan mga Kano. Ang natitirang Tagalog nalang sa paghahala ng mga hukbo ay ang Partido Komunista ng Pilipinas o ng Demokratikong Pag-Usog, sabay parin sa pagtangkilik nila ipamungkahi ang paksa sa Ingles din, na malimet ay nanggaling sila sa mga lalawigan ng mga agri. Tinuturi man silang PKP na mga tulisan o rebel, ay meron din silang rason at prinsipyo na makatarungan, datapwat taliwas sating sinasapunan. Kung ang pambansang hukbo natin ay nagaatas, nag-uutos sa wikang dayuhan, pano mapagkakatiwalaan ng taong bayan ang sariling hukbo? Nailalagay pang kamembro sila ng Amerika, na ke Mr. President ang uanang utos na kanilang lantanong gagampanin. De para tayo mismo ang nalupig ng mga dayuhang hukbo. Ano pa ba angROTC/PMA/CAT hyan? Hukbo ng alien.

Sa Trabajo o Okupasyon

-Ang mga trabajo na may kaayaayang rangal ay ngalan sa Ingles, gaya ng computer programmer, computer analyst, di man lang masabi ang mga naturang pamagat ng trabajo na tagaprogram ng panuos o tagasuri ng panuos. Na kung ang pamagat ng trabajo ay di matumbas sa Pilipino ay sikat na, malay bang trabajo nato’y di nagsisilbi sa teknologiang pambansa, kundi sa mga dayuhang may perang bumili ng cheap labor? Talagang apaw sa term teknikal ang Ingles. Ngunit kung puro hiram at puro gaya ang mga ito, de tatamarin lumikha ng sariling pantukoy at paghawig sa iba pang paraan, lumilitt at sariling bokabularyo, at pagtanaw mas buoan- dayuhang trabajo para ke among dayuhan.


Sa Kaaralan at Edukasyon

-Sa skwelahan, halos lahat ng mga paksa, na mataasang antas o saligan mandin, ay nakasabit sa wikang Ingles, gaya ng Math, Agham na sumasakop at sumasanga sa iba’t-ibang bagay ng kaunlaran. Lumalabas na, ang pambansang wika ay isang mababang uri o antas na wika, di kaya isangkop ang parang ng Math at Agham. Kung baga’y ang wikang pambansa ay parang wikang hayop (sub-standard, mababang talino) lamang. Kaya ang mga Pilipino na kinapos sa Ingles ay naiiwan/inuusig ng mga dayuhan at tuta neto sa kanilang di pagkadamang Math at Agham-Ginawang mangmang ng mga dayuhang wika.
-Ang mga guro mismo ang walang malay na laging nag-iingles/nagtataglish na nagtatanim sa sub-malay ng mga murang isipan ng mga magaaral na ang mag-Ingles/magtaglish ay likas narin sa pagkaPilipino nila, na ang walang kabulohan, halohalong binabuy na wika ay normal pakinggan. Brainwash sa Ingles ang tawag dito. Di mamalayan na ano mang halimbawa ng nakatatanda ay gagayahin ng nakababata dahil hwad ang may gulang ng mga batuta. Ang mga guro ay di nagtatanghal ng mabuting halim. Payo narin sa mga magulang na maging malagot sa kapakanan ng kanilang mga anak pagyamanin ang pamana at kilalan na Pilipino.


Sa Relihyon/paniniwala

Di ko hinaharag ang mga relihyon pero toto ay major na mga relihyon natin ay hangong dayuhan. Halim ay Kristianidad, Islam, Bhuddism atbp…
-Ang mga simbahan sa Katolik/Kristian, ang mga santo at iconocast, ay mga dayuhan. Likas na magbibigay puri ang mga makadyos na Pilipino ang mga santo itong mga dayuhan. Sa sub-malay ay naiuutwag ang likas na paggagalang sa mga dayuhan, na parang mga santo, higit na mas mataas ang ora ng katauhan. Na maaaring maging santo ay isang dayuhan, mismong tagaKanluran. Nasan na ang mga santong Pilipino? Sino ba si San Lorenzo Ruiz? Sino bang dayuhan na magdadasal sa kanya? At mga Pilipino, kilala sirin ang mga dayuhang santong gaya nina San Fransisco de Asisi, Sta Catherine de Sienna. Ang tanong ay di sa kung ano ba kanilang nagawa sa Pilipinas, kundi ba’t mas kilala at pinupuri ang sila kesa ating santong Pilipino? Ang mga makadyos na Pilipino, nalimutan na, pagkat di sila spesyal gaya ng mga dayuhan. To’y di nalalayo sa paganism, na hilig ihaling ang iba’t ibang idol a di totoong sarili.
-Ang mga dasal, himno, at kantang makadyos ay sa wikang Ingles, o Espanol, (Hebrew kung Hudeo, at Arab kung Mohamedan). Wari’y ang Dyos ay di marunong o gago sa Pilipino, o aba sa wikang Pilipino.
Ito’y alipusta sa Maykapal. Akala mo, mas hilig ng Dyos ang wikang banyaga. Di, mas hilig ng Dyos ang wika mula sa puso, puso ng mga matapat na Pilipino.

Sa Ibang Kapisanan

-Sa mga kapisanan, ang pagoorganis, ranggo, posisyon, at tungkulin ay nakaukit sa wikang Ingles. Dayuhan ang mga kapisanan nato, walang idudulot sa bansa kundi maghiwalay ng kanya-kanyang hangarin dayuhan.
-Sa mga pagpupulong, ang tayutay at talumpati ay nawikang Ingles. Na pagdumami higit sa isa ang kapulong o panauhin ay krimen na magsalita ng Pilipino. Ito’y balintuna, parang kinotong ang sarili o nadrugan ang utak. Ang Pilipino ay di lang dapat sa mga rayama ng matatalik kundi panmadla na ipaglaganap panmasa.


Sa Gayakan at Pananamit

-Tingnan ang mga Pilipino, lalu ang mga kababaehang Pinay, nagd-dye ng mga buhok mula itim/dilimin, pa blond, pulahin, o maski na moren na, naglalagay ng pulbos, putik/dumi o gamot/drug, o anumang gayuma/anting-anting para pumuti, kuminis ang kutis, o gumanda ang tanaw nahahawig-lapit sa mga dayuhan (mas tagakanluranin). Kung maglagay ng contacts, ay yaong mga may kulay asul, lunti liitman ay moren pa. Kung magagawang ibenta sarili para lang maitangos ang ilong o maibilog ang mata, mainipis ang labi, ay higit pang makakaligaya (sa tingin lamang), ay ibubwis narin, para isabing di na sila ‘nakakatuwa’, ‘pangit’ na katutubong kuku-Pinapalabas pang mga dwende/halimaw ang itsura ng katutubong Pinoy. Ang totoong napapapangit sa Pilipino ay kanilang inggit sa anumang etranher na uso, aka hi-tech, pinauso ng mga alien- ay kabaliwan at bawal na libog. Di man lang mabatid na ang mga katangian natukoy na hinahaling at ninanais maging pirmi ay di dapat lang sa pagkahagway ng mga dayuhan kundi narin sating likas na hagway Pilipino- Na ang hagway ay di dyos kundi isa lang sa mga likha ng kalikasan. At ang hagway nating ninanais ay matatagpuan lang sa totoong adlikha ng puso, isip, at gawa. Di tayo nilikha na pareparejo, kaya idiwang at masulit nalang sating pagka-orig, di lang sa itsura, kundi narin sa ugali, o karakter.
-Di sa ayaw, kundi narin iiwasan ng mga Pilipino magsuot sa pambansang pananamit gaya ng barong o balintawak, lalu na ng batic dahil hetong nasabi’y makaluma, primitibo o dibihasnan/tagabundok/syano. Mas nadadaig pa na magtopless ang mga babae o magsuot butasbutas ang tao kesa magsuot ng matino. Sa kabilang panig naman, basta makasuot lang ng amerikana, ay minamaliit na ang mga naka sando o chalek lang.
-Ang mapait na gamot nato’y inuurong ng media, at showbiz. Tingnan ang ating mga tanghalan ng mga mutya, o paligasahan ng mutya, ang babae nato’y tinuri pang mistis, o may tint dayuhan, kaya nahirang mga kandidat. Maski na mga nagpanggap na babaeng mga bakla, basta lang na iloko ang mamamayan na sila’y mga mutyang dayuhan.
-Ang mga aktor at Aktres, laging napipili sa panig na masasabing mga mistis hintulot madla, na payagin sambahin para lang inggitan netong di nila hawig at katugma. At hetong mga Aktor at Aktres ay sinamantala nang mabili ng pera at maisangkap abuso ng mga ‘talinong’ direktor. Lipung ‘talinong’ direktor para ilibang at katasan ang mga dukhang alagad pabigatin bulsa ng mga direk sa pera at serbis- na ilapag hagap dayuhan sa hapag ng madla ay sapat na yumaman.


Pangalan at Ugali

-Ang ating mga pangalan, lalu sa pormal, madalas hango sa dayuhan. Ang mga natibong ngalan ay naiiwan nalang sa mga alyas at pantuta/ pantudya o panloco nalang. Kinaharot natin ang mga ngalang katutubo at tunog natib na maraming pantig o patinig sa mga ispeling at struktur, at humihiram nalang ng mga ngalang tanyag na sa mga tagaKanluran para masabi na ‘ispesyal’ ang taong napangalan dine.
-di na nagmamano ang kabataan sa mga matatanda, mas gusto nila ang pag yakap nalang, lalo careng magkaibang iytan. Di na nagsasabi ng ‘ho’ o ‘po’ ang kabataan, na di na kailangan magbigay galang sa matatanda.
-Sa iba pang ugali, sa pagkain ay bagamat minor na sitwa ay babanggitin narin. Hilig na magburger at fries kesa magkanin at adobo. Sumisikat pa ang paga-diet para lang mag-itsurang ‘sexy’ o lubos ang pagkatao physikal. Di alam na ang anorexia ay may masamang gilid nakalabsan. Sagot neto’y ‘E kung ginawa ng mga dayuhan, gagawin(gagayahin) ko rin.’ Ngara’y dayuhan ay laging tama sa bagay-bagay.


-Panukala tungo sa Dayuhan/Politika

-Natukoy na natin ating mga lakan ay mahalaya, dahil narin sa kanilang pagkatuta/pagkaalipin sa mga maestro nilang mga dayuhan, lalo na ang mga Kano. Talagang krimen na paunlarin nila ang kalakalang kinalulugian ng mga Pilipino na ibenta ang pinapagurang ani ng mga magsasaka kapalit sa mga pinaglaosang/pangalawang uring produkt teknologikal ng mga dayuhan. Mahalaga ba ang equipment kesa kanin na nagpapabusog? Bakit nagaabala pang bumili ng mga ariariang di naman nagpapatakbo o kailangan ng ekonomya, lala man ay nauutil lang ng bibihirang kakontiang nakakabili? Bakit pinapayagan ng pamahalaan ang ‘cheap labor’ o ‘pantatlong mundong sahod’ sa mga trabajador ng bansa para lang masabing palakaibigan ang Pilipinas sa mga maabusong negosyanteng dayuhan? Puro aktor at Aactresses lang naman ang mga lakan na hyan-walang alam sa pagtatakbo ng bayan sa mainam at mahagip na paraan, kundi sa payabangan at paghahambog. Kailangan ay unahin ang dapat at saligan ng mga kabayan o sariling bansa kesa mga dayuhan na puro suhol at pakita lang ang alay. Limotin na ang ginip na unlad dahil to’y maguguho kung ang totohanan ay nakasabit sa panmasang kabayan, na pag nagutom, o napabayaan ay hihilain ka pa putikang hirap. Masapul na kaya natin sumagot ng “Di” tungo sa mga di tarung sungdo sa mga Dayuhan.
-Sa mga madlang lugar natin na mga diwas natur o pambansang interes na lugar ay naiital lamang sa mga turist dayuhan. Ba’t dayuhan lang nakakayan dumalaw at maglibang sa gahetong lugar ng Pilipinas, kung sariling kababayan ay di makayan at nabubulok nalang sa kahirapan sa mga lungsod at sa bukid na may hapong dinadanas? Lumalabas pa mga dayuhan ang naaaliw sating bansa kesa mga pirming naninirahan dine. To’y kaawaawa satin, na tayo mismo’y tinataboy ng mga dayuhan sating sariling bansa. Marahil ang mga presyo sa mga lugar nato’y napakamahal na dulyar lang ng mga dayuhan ang nakakakayan-At ba’t nga? Kasi sa Cheap Labor-na binayaran ng di sapat at di man lang matikman ang mga saligan o simpleng bagay na dumalaw o tuklasin ating sariling bansa. Di naman porke hotel, resort ay mga dayuhan lamang dapat nakakakayan tumira run.


Dahil sating pagtingala, paggayagaya sa mga dayuhan, nawawalan tayo ng ating pagkaorig, pagkapayak at pagkadalisay Pilipino na karakter, nawawalan tayo ng sariling paghaling at pag-elib o tan-ok sating sarili. At nawawalan tayo ng paggalang sa sarili, sa wakas ay parang tigang ang ating biag, na walang silbi sa sarili, ngunit sa iba, na parang alipin ng mga dayuhan, na ating sinasamba. Madalas nga ang Pilipino ay makadyos, ngunit, di dyos ang mga dayuhan, kaya, tyakin na ang sinasamba ay dyos, di kunsinosinong gaya mo.

…Sabagay, tayo’y nagbabagu, di tayo mapapakali sa mga parejo, tayo’y nayayamot. Isang paraan na ang pagtingin, pag-aral sa dayuhan na nagbibigay ibang bukas na hagap at ibang sagot mula sa kanilang puntos, sa mga bagay-bagay. Nasunod nalang sa lipunan , to’y dala ng tadhana tinatanggap ng mga makumbabang natibo, na ang sariling adhika ay lanbulu at mailap, ay mas igi pang mangopya nalang. O palusoting masagawain ang mga termo dayuhan. Di rin kailangan pilitin ang tao magpakilos ng di kusa at lunos sa kanila, di tayo sila, di natin ari buhay nila. Payag ak sa karamihan. Ngunit ito rin ang ugat ng ating pagkalusaw na pagkalalang rikado sa buhay, paglaho ng ating libog makamtan ang mga pangarap lubos, na kinakalagay ang kinasasaputan sa bansang minamahal-na itili ang wagas na kilalan Pilipino. Tayo’y may timpi ng ating landas, hwag mapasasagib ng mga dayuhan.

Di ko pinapayo na limotin o itakwil nyo ang kaalaman nyo na sa dayuhan, pagkat to’y puhunan na pwede dampotin para satin kapakanan, ngunit mahalaga rin na tuklasin, at imaestro nyo ang sarili nyong budhi Pilipino. ‘Na masakop ang sarili ay masakop ang lahat’ (sabian Hindu), na nagsisimula ang tagumpay sa sarili bago sa iba. Kung di natin mahala ang sariling katotohanan, ano pa ba tayo, at ano pa ang lahat? Ituloy nyo mag-aral ng kasalukuyang kaalaman, maski to’y dayuhan, sabay sikaping maging dalubhasa sa sariling tadhanang, kilalan Pilipino.

Masabi mang nalagom tayo, di tayo nag-iisa, marami na ang nalagom, ang diskarte ay maging isa ring naglagom. Dampotin ang may pakinabang, iwanan ang natira, ng mga alien. Sikapin natin mag-alay lwalhati sating angkan. Tuldok lang tayo sa kalawakan, ngunit to’y may buhay at saysay kung naiiba tayo sa pagmalay na tayo’y urig, may sariling-atin kalulugorin ng biag…

…Tingnan mo sarili mo, ikaw ba’y ikaw? Ikaw ba’y may mukha, may itsura, o kilalan? O ikaw ay tinakpan/tinabunan ng iyong sangkap pagsamba sa mga dayuhan o anumang alien? Pinagmamalaki mo ba iyong pagkaPilipino, o sinasamba mo ang mask ng dayuhan sayo’y naglilibing? Gayon ba’y noon ka pa nalibing-sa dayuhang lobok, at dayuhang paglimot…



Xenophilia: Peghling at Pagsamb puh Dyuhans e Pinzens

Dhil su nephabh histor e tin pagh-ugnay at paghklupig ilem Dyuhans, at su sluk tuoyien ranz naz-ulit gya nbanggit, a parrng dandansoy, Pinzens ay ngar ‘nekhdikit’ o ‘nekhposas’ na at umzas at umsamb puh nnoman bagay, hagp, o bugt dyuhan-isangkot o iseb na’y itsur, ugli, panniwl, stilbye, atbp…

Pehiwtig ko, inoin idis heth a sadya tothen (pialabis man il, par mas hagip), a is e pangyar nangyar a nanghyar ngaydin, at qyar pa manatili lang sluk nanghyar. Ang panghyar kako’y Xenophilia: peghling at pegsamb puh dyuhans e pinzens’ nturang pamagat e snaysay natt. Piazmult ko puh timaws a di na sils nazgimp, pagkat nizbye nils ay uom sils ay nhypnotize o llanmalay piaglagom o nprogram tun o andar e kens buhs. Ngunit nekhhling ang uom neth ayon mul dyuhans a pabor skens, a sils mism ang bida/contrabida o dyusans, numan, mas umzginhaw.kens datos e uoms.

Paan tto nangyar? Toth ba tyos ay nazbihag e uom natt o peghibang natt, o tyos mism naghamk qkamtan tto? Linman su ddhal ay parrng tyos Pinz ay nizgaz o nagpakgaz tyos mism par dyuhans. Nephlabis man, gaz ang ntukoy, ngu tto’y is naghp’lal e tumbz, par idam na parrng nllan tyos e dignidad. Pandam neth ay qiz’tukoy su il hlims a mazsaklaw e kin piag’ipon masdens e xenophilia a laganp at impluj e dyuhans, o numan alien, lu e puth/tighkeah a niztlik at nizsuhay e natibs Pinz q’isv su lrang at parng e lipunan Pinz su babh, bsahin at iunaw ang sulir, ibatid ang lagay nyo, at ispin ang lunz ksbay sek lunz par um’awt mul uom natt. Yibb sets ay umzahon plang, yibb sets nekth ahon nau.

Z media o komunikasyon:

Masican tinag’in e media diaen bie e tao pagkat ang libangan ay dalz ng syodin orz ang tao z paghlibang, ay nanggling su aliwen sangkaps media, heth ay maeg TV, radio, panuos, dyario, at ibb pe materyals limbagan. Nno man tens qkit o qringg ay laeg dyuhan, bibihir nalng nets qsgip pambansa wik a unt-ia nazbur su tens ispan, dhil su babad puh dyuhan media.

-Su pehayg, nazlamang higit is/pu bahagdan e dyario Ingles kes dyario limbg su pambansa wik.
-Bukod su pelimbg dyario, ibb nazlimbg materyals gya e aklats at magasins, ay hlos lath su Ingles, lu nizbent su tindhon aklats, ging yri man hett su Pinz o ibyo.
-Ang platuntons tanlap ay khi vags ay su Ingles. Patlasts, libangan tuld Eat Bulaga’y taglishien, sikpien man magpambansa wik, ay di qiwzan pluralis lengg, o tapalien lenggs.
-Ang platuntons radio rin ay di nazlyo puh vags dyuhan ay pwed pa mas nekhhwa e pegdyuhan ksi mas babad taos qkingg kes qnood.
-Signals at plakes panmas, gya e strad signs, billboards, tagubilins, ay nekhtla su dyuhan lengg a Ingles. To’y nekhlith su taos di Inglesien, lu mul adyu lugars di nazsilay e media dyuhan diaen. Parrng heth signals at plakes panmas mism naghpkit a tyos ay mas inam nau su Ingles.
-Plikuls at platuntons Pinzen aka Tagalog ay taglishien din, at par qiwz ang syad paghtaglish ay nizbawz e dialog at niztapal e pur raz aksyons, at ramdien dramas, nupa’y lok komedi. Di gano mlem ang stor, kundi nepbabaw a qhul’an stor, umresult prejien stors su is-is, kya yamotien. Dhil dit ay mas azgust yibb mnood dyuhan plikuls at platuntons, a dyuhan man, me pegsuobks nekh-exehi su luob, par tto’y umgan at um’utwag. Nupa’y kulng tyos su tens sril pambansa histor o dokumental platuonts, kya tyos ay llanllam su sril saysayen. Hangg aklat nalng tens llamen uk setssril, a mism tto’y hluhimg ang datos,a kulng par qharay su tens luob a naztulng talg e video o graphic materyals. Kundi nets llam uk sets nekhlipz, parrng tyos ay ligaw ngadia. Rem tens ni’gya plikuls Hollywood a piaTagalog berz, dalz ay su almasen komedi. Il pamagts ay Taytaynik (Titanic), Robin Good (Robin Hood)…
-Bihir nau itugtog kundimans, haranas, pandanggos, o indyogs Pinzen, a natura makhlum, a nizmuhi at nikhdire e kraem, ngu mas makhPinzen heth. Ang modern musik su Pinzen ay hlos lath uk ayt, lla syad kents su ibb parng a pan-alo, pantuobt, o musik lekhien su slitans Pinzen. Mas ikazgust pa tif musik rap, reggae, ballet a natura dyuhan piaggling. Il su kents nets a wri’y Pinzen ay nizslinwik lang mul Ingles, a me indyogs Ingles o orijenal Indyog e artist. Stil natt ay wri’y par qtuot panmas su berz Tagalog (a dalz di tyakan tumbs Pinzen mul Ingles, dhil di qkasya bultuien plabs Pinzen punnien tenggs kes plabs Ingles), ngu slungt ay, llan namn origen ang kent berz Pinzen. Hals kents nislinwik mul Ingles ay ‘Ngayong Gabi’ neas Vanna Vanna mul ‘2 Become 1’ neas Spice Girls, ‘Sagot ng Puso’ nea Boss mul ‘This is Our Song’ nea
-Z labz bansa, hlos lla nau dyario su pambansa wik. Kun mern hett lanbulu tsismis, comics at slimuot, gulhien kath ay nizsingit su sulok seksyons parrng lang ibiev a mern din babawen buyng ang pehayg.
-Z labz din bansa, mism platunton linangen Pinz ay naghptoth a tyos Pinz ay talg taglishien nau tens pammas wik. Platuntons nit ay hlos kant, syaw’an lang, nizhlo kont pligsans a lotto o draw. Per gleng pkit neth, nisbay ang kent at musik ay hlos lath su Ingles. Lla nau tha kalidad pambansa kultur platuonts.


Gobyern o Pambansa Pehlaan

-Tens opisyals gobyern ay laeg naghIngles, khit bluktot, nazbulol o mli ang penitiks, khit su sril pambansa wik ay mangmang. Mthin ba magkron pinuns nhalal o npili e timaws ay azging hlimaw a